Gde su bili i šta su čuli i videli Vahida Ramujkić i Nebojša Milikić)
Ovogodišnji projekat Kulturnog centra Rex bavi se opservacijom i diskusijom edukativnih i muzeoloških praksi o fažizmu. Obzirom da su ove prakse prevashodno fokusirane na istorijske oblike fašističkih pokreta, njihovih ideologija, politika i ratnih poduhvata, pitanje je u kojoj su meri relevantne u kritičkom pristupu i analizi savremenih fašističkih, fašistoidnih ili “postfašističkih” političkih pojava i fenomena. Na ovo pitanje tražimo odgovore na primerima obrazovnih i muzejskih praksi u zemlji i regionu, kao i u takvim praksama u nekoliko evropskih zemalja. Seriju od nekoliko prezentacija počećemo podelom iskustava sa skorašnjih studijskih poseta muzejima Hamburga i Barselone, kroz sledeća dva izlaganja:
SOCIJALNO, ISTRAŽIVAČKO I KRITIČKO DANAS U SUSRETU SA FAŠISTIČKIM NEKAD I SAD
Koordinator projekta Nebojša Milikić je početkom novembra učestvovao na konferenciji u organizaciji Hamburškog instituta za socijalna istraživanja, koju je podržala Federalna agencija za civilnu edukaciju. Konferencija naslova „Fašizam i antifašizam našeg vremena - kritička istraživanja" omogućila je prezentaciju i debatu više od 20 novijih naučnih radova na temu fašizma. Osim opšte refleksije na konferenciju, pojedine radove i diskusije, sa publikom će biti diskutovana zapažanja i utisci o definicijama i prezentacijama istorijskog fašizma u Muzeju istorije Hamburga, Muzeju rada, gde se održava izložba povodom 150 godina od prvog izdanja Marksovog „Kapitala" kao i u memorijalnom kompleksu na mestu Koncentracionog logora Nojengame kod Hamburga.
Saradnica na projektu Vahida Ramujkić posetila je sredinom meseca Barselonu i svoja zapažanja i utiske preneće kroz izlaganje:
ŠTA JE FAŠIZAM U KATALONIJI?
Na evropskoj teritoriji Španija je država u kojoj se fašistički (ili po nekim teoretičarima fašistoidni) poredak zvanično najduže održao na vlasti. Oficijelno, on se denominuje kao ‘frankizam' bivajući prevashodno vezan za period vojne diktature generala Franciska Franka zavedene na kraju Španskog građanskog rata 1939. i traje do njegove smrti uključujući period sukcesije (1975-1977). Međutim, razna druga gledišta smatraju da je fašizam postojao u Španiji i pre Franka, kao i posle njega, odnosno da period demokratske tranzicije nikada zapravo i nije suštinski sproveden. O tome nam govori kontinuirano prisustvo političkih figura iz perioda frankizma u dnevnom političkom životu, na mestima rukovodilaca i savetnika gigantskih kompanija koje upravljaju resursima, bankarskim sistemima, telekomunikacijama ne samo na teritoriji Španije već i širom Latinske Amerike. Takođe, tu se ubrajaju još uvek prisutni brojni frankistički i falangistički spomenici i obeležja, imena ulica, muzejske postavke, kao i još uvek neotvorene masovne grobnice i zapečaćena dokumenta iz građanskog rata, itd. Kao kulminacija ove slike zasigurno stoji Frankov mauzolej Valle de los caidos (Dolina palih), koji je podignut na zajedničkoj grobnici izmešanih leševa od oko 34.000 republikanaca i falangista, izgrađen rukom robovske radne snage poraženih u građanskom ratu, i koji godišnje godišnje danas poseti oko 250.000 posetilaca.
Zbog ovakvog još uvek živog istorijskog nasleđa utisak je da u današnjoj Kataloniji sve što ima veze sa fašizmom dolazi iz centra, iz Madrida. Međutim, pitanje je kako bi uopšte fašistička vlast i diktatura bila uspostavljena i održana bez značajne uloge upravo srednjih i viših slojeva katalonske buržoazije koja je pored baskijske predvodila industrijski razvoj na teritoriji Španije.
Ovim i srodnim pitanjima bavićemo se kroz prikaz postavke Muzeja istorije Katalonije u Barseloni, osnovanog od strane Katalonske autonomne vlasti 1996. godine, inače jedinog istorijskog muzeja u gradu koji pokriva period XX veka, zatim na osnovu primera iz spomeničke prakse na teritoriji grada i aktuelnih udžbenika istorije za srednju školu.
Vahida Ramujkić (Beograd, 1973) umetnica angažovana u društvenoj sferi. Od 2001 do 2007 javno deluje kroz kolektiv Rotor u Barseloni. 2007 pokreće biblioteku udžbenika istorije i dugoročni projekat i istraživanje pod nazivom Istorije u raspravi koji se razvija kroz serije radionica (Banjaluka, Berlin, Beograd, Mostar, Rijeka, itd). Kroz projekat (i ujedno tehniku) Dokumentarnog veza od 2008 bavi se mogućnošću (auto)reprezentacije društvene realnosti (Bristol, Jerusalim, Varšava, Meksiko Siti, itd). Autorka knjiga Šengen bez muke, Oluja, povratak kući i druge strašne priče za decu, koautorka Olimpijskog vodiča kroz Barselonu, Uvezivanje, itd. Za 20 godina KC Reksa realizovala je veliki mural kojim se evaluira dosadašnji rad ovog centra (Reksova evolutivna bašta, 2014). Njen rad prikazan je na internacionalnim izložbama: CCCB (Barcelona), Shedhale (Zuric), ARCO (Madrid), Casa Encendida (Madrid), Bienale u Tamaulipasu (Meksiko Siti), Eyebeam (Nju Jork), CIC (Kairo), Izraelski centar za digitalnu umetnost (Tel Aviv), itd.
Nebojša Milikić (Beograd, 1964) kulturni radnik, istraživač i aktivista. Pohađao Školu za istoriju i teoriju slike CSUb i Kvir studije. Od početka devedesetih bavi se umetničkom produkcijom, nezavisnim istraživačkim radom, pisanjem i socijalnim aktivizmom. Od 2000. godine radi kao urednik, inicijator i koordinator različitih programa i projekata Kulturnog centra Rex a u poslednjih nekoliko godina bavi se aktuelnim kulturnim i političkim temama putem iniciranja i vođenja programa i projekata kritičke debate i savremene umetnosti. Kao autor, koautor i moderator učestvovao je u više desetina kulturno-umetničkih projekata, izložbi, radionica i umetničkih rezidensija u zemlji i inostranstvu. Član inicijative NE REHABILITACIJI i organizacije ReEX, koje su posvećene borbi protiv istorijskog negacionizma i revizionizma.
Prezentacije su pripremljene i realizuju se u okviru projekta „Fašizam: muzealizacija i edukacija danas" koji Kulturni centar Rex realizuje uz podršku Fondacije za otvoreno društvo Srbija.
