Seminar za svakoga: „POLITIČKI

Tokom razvoja fenomena istorijskog revizionizma, aktivističko i teorijsko iskustvo dovodili su često do uvida da je revizionistička istraživačka i propagandna praksa velikim delom zasnovana na teorijama o "dva totalitarizma", koje se u svom manje eksplicitnom vidu javljaju u vidu insistiranja na borbi protiv (svih) "političkih ekstremizama". Međunarodna i domaća naučna zajednica dala je kritičke teorijske odgovore na ovu vrstu interpretacija istorijskih ideologija i pokreta kao što su fašizam ili komunizam (koji se uobičajeno podjednako smatraju ekstremističkim) i u najvećoj meri porekla njihovu analitičku i interpretativnu vrednost. Međutim, u parlamentarno-političkim, medijskim i institucionalnim domenima posthladnoratovske Evrope, ovi tremini i teorije i dalje igraju ulogu ključa za interpretaciju i razumevanje prošlosti, aktuelnosti i perspektiva evropskih društava. Analiza teorija o totalitarnim „blizancima“ i politike borbi protiv „svih ekstremizama“ neminovno vodi prepoznavanju i razumevanju njihove funkcije u očuvanju status quo-a tj. hegemone vladavine „postideološke“ ideologije neoliberalnog kapitalizma.

Kao fundament takve ideološke hegemonije ukazuje se tzv. TINA*, para-politička teza o nepostojanju bilo kakve alternative globalno-kapitalističkom ekonomskom i političkom poretku. Kao što je poznato iz mnogih istraživačkih i političkih iskustava, ova teza podrazumeva i svojevrsni Denkverbot (zabranu mišljenja) o bilo kakvom drugačijem obliku uređenja savremenog globalnog ili lokalnih društava i društveno-ekonomskih odnosa. Da bi se svaka misao o alternativi potisnula ili diskvalifikovala, potrebno je delegitimisati i ostrakizovati svako drugačije promišljanje sveta, posebno ono koje njegovu budućnost ne vidi u svetlu opstanka globalnog kapitalističkog uređenja i raspodele u kojoj 2% svetske populacije raspolaže sa 98% svetskih resursa. U ime zataškavanja ili bojenja u ružičasto tog neodrživog stanja, čitave armije eksperata, institucija, medija i kulturnih pregalaca globalnog buržoaskog društva, vredno svakodnevno ratuju, kako protiv elementarnih aktuelnih uvida i činjenica o svetu koji nas okružuje tako i protiv istorijskih političkih znanja i iskustava, pogotovo onih koja su sa manje ili više šansi ili uspeha zamišljala drugačiji svet i drugačije društvene odnose. Svojevrsni propagandni rat se tim povodom vodi i protiv samog sećanja na neki drugačiji svet i naravno protiv same mogućnosti da se prospektivno promišljaju ideje istorijskih oslobodilačkih ideologija i pokreta. Napredni deo čovečanstva trenutno možda gubi u tom ratu, koji će ipak morati, makar samom istorijskom logikom, promeniti svoj tok. Nosioci političke i ekonomske moći kao da to znaju i čine sve da generacije koje dolaze preventivno učine dezorijentisanim i neobaveštenim o istoriji, teoriji i prirodi rata u kom htele ne htele učestvuju. U tu svrhu, obrazovni sistem, institucije kulture, mediji i kapitalom kontrolisana javnost sa manje ili više očiglednosti i direktnosti postaju oruđa indoktrinacije TINA ideologijom. 

Istraživanja koja su, sa ograničenim ciljevima i resursima obavljena u sedam muzeja u Srbiji u periodu novembar-decembar, bila su koncipirana da detektuju pretpostavljena delovanja ili uticaje „TINA" teorija, kao i druge oblike političkih borbi za sećanje (a time i za budućnost) u državnom ideološkom aparatu. Posebno je obraćena pažnja na tumačenje istorije XX veka i pogotovu Drugog svetskog rata u novim muzejskim postavkama. Time je istraživano aktuelno stanje oficijelnog ideološkog narativa (ili bolje reći diktata), koje je zatim analizirano kriterijumima vezanim za istoriografsku faktografiju, interpretaciju i reprezentaciju. Dokumentacija, istraživanja i analize su u ovoj prilici i fokusirani na tretman "ekstremizama" (fašizma i komunizma) bilo da su kao takvi direktno obrađeni-adresirani u zbirkama kroz definicije, programske dokumente, ilustracije prakse i propagande, bilo da su predstavljeni indirektno, kroz generalnu selekciju i tretman (uključujući ignorisanje) neupitno relevantnog istoriografskog materijala.

Na seminaru će izlaganja o situaciji u muzejima u Beogradu, Šapcu, Užicu, Novom Sadu, Nišu, Kragujevcu imati Bojana Tamindžija, Aleksandar Matković, Nenad Glišić, Marko Gavrilović, Jelena Đureinović, Bartul Ćović i Igor Brajić.

Priprema i moderacija seminara: Nebojša Milikić

*(TINA je skraćenica od „There is no alternative", poznate izjave tadašnje britanske premijerke Margaret Tačer)

Ilustracija: detalj iz postavke Narodnog muzeja Šabac

Fb: Govorni programi KC Rex https://www.facebook.com/govorni.programi.rex/?fref=ts i

ReEX: https://www.facebook.com/ReEx-1092492970847884/?fref=ts

Seminar je deo Do(Govornih) programa Kulturnog centra Rex koji podržava Fondacija za otvoreno društvo kao i projekta „Razokviravanje istorije" koji uz podršku Evropske kulturne fondacije (ECF), Švajcarske agencije za razvoj i saradnju (SDC) i Ministarstva kulture i informacija Republike Srbije realizuju partnerske organizacije ReEX (Beograd), AKTIV (Kosovska Mitrovica), Documenta (Zagreb) i KVART (Prijedor).

APSTRAKTI IZLAGANJA I KRATKE BIOGRAFIJE IZLAGAČA:

Nenad Glišić

Stručna distanca

Kraljevo i Kragujevac, dva grada koja su u toku Drugog svetskog rata preživela velike tragedije, ali isto tako igrali značajnu ulogu u formiranju prvih partizanskih odreda u Srbiji i Jugoslaviji, danas u svojim muzejima ignorišu najveći deo tog perioda istorije.

U Kraljevu radi Narodni muzej koji, u okviru svoje stalne istorijske postavke koja zauzima čitav prvi sprat muzejske zgrade, svim ratovima iz perioda XIX i XX veka (zaključno sa bombardovanjem iz 1999. godine) posvećuje jednu prostoriju, a Drugom svetskom ratu u okviru te prostorije opredeljene su tri staklene vitrine u kojima se nalaze predmeti koji su pripadali partizanima, četnicima, kao i okupacionim vlastima i nemačkim trupama.

Kragujevac ima dva muzeja koji rade - Spomen park „21. oktobar", koji je u potpunosti posvećen streljanju iz 1941. godine, te Narodni muzej. Od godine 2003. U Spomen parku je promenjena dotadašnja stalna postavka, a promena se ogledala u okretanju ka teoriji o „dva antifašistička pokreta".  Taj muzej odbacuje zvanično prihvaćenu brojku u našoj istoriografiji o 7300 streljanih, zastupajući tezu o nešto manje od 3000 žrtava. Međutim, legitimna i opravdana naučna diskusija o broju žrtava streljanja, u konceptu postavke ili prilikom stručnih vođenja kao da prevashodno služi da se direktno ili indirektno sugeriše da su komunističke vlasti namerno manupulisale preuveličanim brojem. Narodni muzej uopšte nema ništa vezano za Drugi svetski rat ni u jednoj od svojih zgrada ili prostorija.

Očigledan je odnos navodne neutralnosti, odnosno podobne „naučničke distance", bez ikakvih pokušaja da se događaji, pojave ili eksponati objašnjavaju ili interpretiraju u kontekstu vremena u kojima su se pojavljivali.

Nenad Glišić je rođen 1972. godine u Kragujevcu. Objavljivao analitičke i političke tekstove u periodici na prostoru Jugoslavije, nekoliko zbirki poezije, dve zbirke kraktih priča i jedan roman. Tokom devedesetih aktivan u antiratnim i socijalnim inicijativama i kampanjama. Živi i radi u rodnom gradu.

/

Bojana Tamindžija 

Depolitizacija u službi istorijskog revizionizma (i obrnuto)

Slučaj nove postavke Memorijalnog kompleksa 12. februar u Nišu

Izlaganje se bavi interpretacijom i valorizacijom događaja iz Drugog svetskog rata koje nudi nova postavka Memorijalnog kompleksa 12. februar i niz publikacija u izdanju Narodnog muzeja Niš koje je prate. Okosnicu postavke čini narativ o dosad nepoznatom i nepriznatom stradanju pripadnika četničkog pokreta u nacističkom logoru na Crvenom krstu, a koje - u skladu sa zvaničnim državnim tretmanom - služi utvrđivanju antifašističkog i antiokupatorskog statusa JVUO. Mehanizami selekcije i prezentacije ličnosti, događaja i značajki, kojim pribegavaju autori postavke, otkrivaju (i perpetuiraju) ideološki okvir koji čini mogućim izjednačavanje četničkog i partizanskog pokreta. Da bi se ocrtale koordinate, u kojima opstaje ovakva interpretacija prošlosti, razmotriće se način na koji postavka doprinosi (a) denuncijaciji NOP-a legitimisanjem JVUO-a kao antiokupatorskog pokreta, (b) rehabilitaciji kvislinštva i kolaboracionizma u korist perpetuiranja nacionalističkog narativa, (c) negiranju klasnog sukoba i sa njim vezanog revolucionarnog karaktera NOB-e i (d) osporavanju legitimiteta KPJ u organizovanju NOP-a i formiranju federativne republike zasnovane na novom društveno-ekonomskom uređenju. Ispostaviće se da zadato ideološko polje pored prevrednovanja univerzalnih kategorija u kojima se poima Drugi svetski - a koje nužno vodi depolitizaciji fašizma - ne može opstati bez definisanja komunizma kao političkog ekstrema od koga ima smisla bežati sa fašistima. Na taj način, uprkost pozivanju autora na naučnu neutralnost, nova postavka funkcioniše kao aistorijski gest čija svrha nije čuvanje sećanja na ono što se dogodilo, nego oblikovanje prošlosti prema imperativu opstanka kapitalističkog društvenog sistema.

Bojana Tamindžija završila je Likovnu Akademiju u Trebinju i pohađala Master akademske Studije roda u Sofiji. Trenutno je na Master akademskim studijama kulturologije na Fakultetu političkih nauka u Beogradu. Od 2012. godine aktivna u raznim radničkim i feminističkim inicijativama u Nišu. Članica redakcije veb portala Mašina i aktivistkinja Levog samita Srbije.

/

Jelena Đureinović 

Mit o četničkom antifašizmu i njegova funkcija

Izlaganje će obraditi novu muzejsku postavku „Užička republika" koja je u oktobru prošle godine otvorena u Narodnom muzeju Užica. U prvom delu, izlaganje će ukratko staviti postavku u širi kontekst vizuelnog i ideološkog trenda u postsocijalističkim muzejima, gde se užička muzejska postavka ne uklapa. Sa svojim umerenim, vrlo faktografski i udžbeničkim pristupom, postavka „Užička republika", iako nova, zasniva se na vrlo zastarelom i prevaziđenom načinu prikazivanja istorijskih zbivanja u muzeju. Takođe, umesto očekivanog antitotalitarnog pristupa tematici izložbe koji u kontekstu hegemone politike sećanja u Srbiji podrazumeva zapostavljanje ali i kriminalizaciju Narodnooslobodilačke borbe i prati dominantnu politiku odnosa prema skorijoj prošlosti u drugim centralno- i istočnoevropskim zemljama, prikaz Užičke republike i perioda koji mu je prethodio se zasniva na depolitizaciji gde nema otvorenog antitotalitarizma i antikomunizma.

Drugi deo izlaganja baviće se konkretnom analizom postavke i njene problematičnosti i u kontekstu glavnih karakteristika politike sećanja na Drugi svetski rat u Srbiji i istorijskog revizionizma sa posebnim fokusom na mitu o četničkom pokretu kao antifašističkom i njegovoj konstrukciji. Izlaganje će obraditi tri glavna problema postavke o Užičkoj republici: vrlo usku kontekstualizaciju; depolitizaciju Narodnooslobodilačke borbe i ideološkog aspekta neprijateljstva između četničkog i partizanskog pokreta i njenu svrhu; i narativ o nacionalnom pomirenju kao aspektu dominantne paradigme nacionalizacije antifašizma.

Jelena Đureinović je doktorantkinja i predavačica na Odseku za istočnoevropsku istoriju na Justus Liebig Univerzitetu u Giessenu, Nemačka. Njeno istraživanje bavi se istorijom sećanja na Jugoslovensku vojsku u otadžbini, obuhvatajući njihovu (re)interpretaciju od političke emigracije do sudske rehabilitacije Dragoljuba Mihailovića. Učestovala je na brojnim međunarodnim konferencijama a njen rad o zakonodavstvu i rehabilitaciji Dragoljuba Mihailovića nagrađen je na godišnjoj konvenciji Association for the Study of Nationalities na Columbia Univerzitetu. U fokusu njenog rada su istorijski revizionizam, politike sećanja i diskursi o žrtvama komunizma u postsocijalizmu. Osnovne i master studije završila je na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Novom Sadu i Centralnoevropskom univerzitetu u Budimpešti

/

Aleksandar Matković

O tržištu i sećanju: položaj Vojvodine u narativu revizije

Izlaganje će pokriti temu nacionalizacije revolucionarnog narativa kod stalne postavke Muzeja Vojvodine odnosno bivšeg Muzeja Revolucije u Novom Sadu, sa osvrtom na intervencije u vojvođanskom kontekstu generalno. Za razliku od eksplicitnog revizionizma, slučaj vojvođanskih muzeja i spomen-zbirki sadrži minimalne intervencije i većinom predstavlja očuvan, premda modifikovan, prikaz partizanske borbe. Ove modifikacije - nacionalizacija revolucije i zapostavljanje prikaza njene gradnje - otvaraju pitanje uzroka izostanka otvorenog revizionizma. Odgovor na to pitanje tražiće se, pored specifično vojvođanskog konteksta, u odnosu neoliberalizma spram nacionalizma i njegov uticaj na rekomponovanje istorijskog iskustva fašizma.

Aleksandar Matković (1988) je istraživač na Institutu za filozofiju i društvenu teoriju u Beogradu i koordinator Regionalnog naučnog centra IFDT u Novom Sadu. Trenutno je doktorant Slovenske akademije nauke i umetnosti u Ljubljani, gde se bavi istraživanjem političke ekonomije fašizma. Pored toga bavi se savremenim marksizmom, teorijama biopolitike i heterodoksnom ekonomijom. Član je francuske Asocijacije za samoupravljanje, uredništva Međunarodne enciklopedije samoupravljanja i časopisa „Stvar".

/

Marko Gavrilović

Rehabilitacija u novoj postavci Narodnog muzeja u Šapcu

Šta je to potrebno za jednu rehabilitatorsku muzejsku postavku?

Jedan muzej u provinciji.
Jadan kustos koji ima određeni interes da napravi rehabilitatorsku postavku.
Njegove kolege koje ne žele da se zameraju.
Direktor koji se ne meša.
I opšta društvena atmosfera u kojoj je svejedno šta će stajati u muzejskoj postavci.

Svi ovi faktori određuju novu postavku Narodnog muzeja u Šapcu, u onom njenom delu koji se tiče Drugog svetskog rata, a gde je jedan od kustosa imao tako veliku slobodu da je ne samo prikazao četnike kao ravnopravne borce protiv okupatora, što je postalo opšte mesto današnje srpske rehabilitatorske istoriografije, već je otišao i korak dalje od svojih kolega, otvoreno prikazujući komuniste/partizane kao teroriste. S obzirom da u okviru nove postavke nisu akcentovani brojni svirepi zločini izvršeni od strane fašista i njihovih pomagača na prostoru našeg grada, jasno je da iza svega stoji neprikrivena želja za relativizacijom i zataškavanjem zločina, te za rehabilitacijom njihovih vinovnika, i paralelno, za demonizacijom partizanskog pokreta uopšte. U slučaju kao što je ovaj, rekao bih da je manje bitno koji je to privatni interes uticao na kustosa, koliko je bitno pitanje toga šta se dogodilo sa našom istoriografijom, sa sistematikom rada, sa kriterijumima stručne kontrole relevantnosti i tačnosti sadržaja u okviru javno finansiranih programa kulture i obrazovanja. Jer upravo najviše od svega plaši činjenica da će pomenutu postavku obilaziti školska deca koja većinu informacija primaju bez kritičke zadrške. Da bismo na kraju došli do najvećeg problema koji određuje ovo pitanje, a to je - šta se to dogodilo sa našim društvom, u kome je svejedno šta će stajati u postavci Narodnog muzeja. Da li je i vama svejedno?

Marko Gavrilović (Šabac, 1983), po obrazovanju diplomirani inženjer arhitekture, živi u Šapcu, bavi se kulturno-umetničkim aktivizmom, pokretač je više inicijativa koje imaju za cilj zaštitu kulturnog nasleđa i spomeničkih obeležja iz posleratnog perioda.

/

Bartul Čović i Igor Brajić

Revolucija u senci nacije

U svojem izlaganju usredotočiti ćemo se na drugi deo postavke odnosno na prvi sprat Vojnog muzeja na Kalemegdanu koji je većinom posvećen istoriji Srbije i Jugoslavije  u 20. stoljeću. S obzirom na to da je u prvom dijelu postavke koji prikazuje razdoblje od dolaska Slavena na Balkansko poluostrvo još uvijek dominantna marksistička podjela prošlosti na temelju odnosa u proizvodnji s naglaskom na feudalizam i s obzirom na temu seminara, ovakav odabir fokusa smatramo validnim.

U obradi modernog dijela postavke fokusirat ćemo se na „bijele ploče" odnosno dijelove izložbe u koje se u skorije vrijeme očiglednije interveniralo. Smatramo da je ovom metodom, kao i uz isticanje onoga što je u postavci upadljivo prešućeno, najlakše rekonstruitati politiku istorije političkih elita Srbije u razdoblju nakon raspada SFRJ.

Naglasak ćemo staviti na prikaz građanskog rata u Srbiji za vrijeme Drugog svjetskog rata. Kroz analizu prikaza tog razdoblja najlakše je utvrditi zastupljenost „antitotalitarističkog" diskursa u Vojnom muzeju na Kalemegdanu. Najslikovitiji prikaz ovoga jest izložak koji prikazuje njemačku tjeralicu za Josipom Brozom Titom i Dražom Mihailovićem jednu pored druge.

O ovome diskursu govorit ćemo i kroz prezentaciju tzv. frankističke strategije istorijskog revizionizma. Ova strategija nosi ime po Franciscu Francu i politici istorije koju je njegova diktatura zavela u Španiji nakon poraza antifašističkih snaga u Građanskom ratu, a koja je gotovo identična politici istorije postjugoslavenskih elita. Ova strategija počiva na manevru koji briše politički sukob iz istorije rata između antagoniziranih strana u istoj zemlji te obje strane pokušava utopiti u narativ o „tragičnom bratoubilačkom sukobu" odnosno u nacionalni korpus. U postjugoslavenskim društvima ova strategija djeluje naročito uspješno iz razloga što je nacionalističko-viktimizatorski mitski narativ o ratovima devedesetih i uspostavi nacionalnih država uveden kao „nadpolitički" entitet koji zasjenjuje političke borbe u ranijim razdobljima. Vojni muzej služi kao izvrsna ilustracija ovoga s obzirom na to da je posljednji dio postavke posvećen apsolutno nekritičkom prikazu ratova u Hrvatskoj, BiH i na Kosovu, te desničarskom prikazu NATO agresije iz 1999. godine.

Pojednostavljeno, time što izložba završava prikazom ratnih devedestih kroz prizmu srpskog nacionalizma, afirimira se pogled na sva prošla razdoblja koji primat daje naciji, što garantira nepravedan i skrajnut prikaz revolucionarnih snaga.

Bartul Čović rođen je u Zagrebu 1996. godine gdje je na Filozofskom fakultetu studirao istoriju. Glavni istraživački interesi su mu Drugi svjetski rat i istorija Komunističke partije Jugoslavije. Surađivao je s neprofitnim medijima Lupigom, Slobodnim filozofskim i Forumom za koje je pisao o fenomenu istorijskog revizionizma u Hrvatskoj. Trenutno je suradnik portala Mašina i polaznik seminara Kritička mašina. Živi i radi u Beogradu.

Igor Brajić rođen je u Beogradu 1996. godine. Student je filozofije na Filozofskom fakultetu i član organizacije Marks21. Bavi se istraživanjem istorije radničkog pokreta i marksističke teorije.