Kako napisati istoriju novomedijskih praksi u REXu?

Prilikom obeležavanja godišnjica postojanja i rada KC Rex (20 godišnjica pa 25-godišnjica i predstojeća 30-godišnjica), naišlo se na brojne probleme istorizacije rada i delovanja centra koji su od značaja za svaki “evocirajući”, pa i ovaj razgovor o novomedijskim produkcijama i praksama; glavni izvori problema bili bi, u načelu:

• - obim i heterogenost programa, što je posebno specifično za Rex i odakle proizilazi i samo postavljanje pitanja koje je centralno ne samo za ovu temu i razgovor već i za ukupnu istoriju postojanja i delovanja centra
• - promene paradigmi tipa nezavisna/sponzorisana/zavisna/lojalna kultura, vladin/državni/nevladin sektor, umetnička/politička/kulturna alternativa, umetničko tržište/donatorstvo itd, kao pitanja karakteristična za većinu "nezavisnih" organizacija i institucija istočnoevropskog “postsocijalističkog” ili možda tačnije rečeno “antisocijalističkog” domena
• - odnos aktivizma i kulturne produkcije, projektni rad, fondacijska politika u Beogradu, Srbiji i regionu gde je Rex bio jedna od specifičnijih pojava, ne samo zbog devedesetih i veze sa Radijom B92, već i šire prirode post-hladnoratovskog kulturnog pokreta(nja) u postjugoslovenskim uslovima (sa uvek prisutnim referencama tipa: cenzura/samocenzura, subverzija (koga-čega?)/avangarda (kome-čemu?) 
• - problemi vezani za istoriju i teoriju umetnosti tog perioda: novi/stari mediji vs. nove/stare teme, hiperprodukcija, arhiviranje, komplikovanje odnosa profesionalno vs. amatersko, gildinsko vs. DIY usled razvoja novih tehnologija koje nije dovoljno uspešno pratila obrazovna politika 
• - problemi opštedruštvenog razvoja ili derazvoja (klasne fragmentacije, izolacije/atomizacije usled restruktuiranja ili uništenja proizvodnje) konflikata/segregacije po klasnim, svetsko-sistemskim i identitetskim osnovama (i stvaralaca i publike i naručilaca- donatora); elitizacija/demokratizacija/specijalizacija/decentralizacija profesionalnih i opštih znanja i interesovanja, modusa i kodeksa komunikacije 

Sve ovo tj. "svi problemi sveta" prelamaju se i kroz umetničku produkciju tog vremena, namerno i svesno ili ne, mada, svako ko je bio aktivan i uključen ima makar sada i neku svest o svemu tome, npr. autori poput Aleksandra Maćaševa imaju radove koji dobijaju opšte priznanje ali kvalitet koji ih karakteriše je kao u jasnom kontrastu sa raznim opštim trendovima društvene proizvodnje; ili npr. u KC Rex se radi KEF kao ogledna platforma interakcije razvoja tehnologije i najšire shvaćene kreativne sfere društva, ali ta interakcija je sve slabija i slabija kako protiču godine tranzcije; ili opšte oduševljenje dostupnošću biranja i nuđenja informacija, koje međutim kao da proizvodi više konfuzije umesto više jasnoće);

//

Učesnice/i:

Gordana Novaković je jedan od pionira u oblastima novomedijske i digitalne umetnosti i interdisciplinarnih istraživanja. Diplomirala 1974. na Fakultetu primenjenih umetnosti u Beogradu na Odseku za primenjeno slikartsvo. Kao slikar, na početku karijere realizovala je 11 samostalnih izložbi. Od 1984. do danas bavi se interdisciplinarnim istraživanjima i primenom digitalne tehnologije u umetničkoj praksi i teoriji koje objedinjuje umetnost i nauku. Ostvarivši brojne radove iz te oblasti prvo u Beogradu, a zatim u Londonu gde živi i radi od 1998, izlagala je na brojnim kolektivnim međunarodnim izložbama i festivalima, a u Beogradu je realizovala samostalne izložbe složenih interaktivnih instalacija ‘Ispod košulje srećnog čoveka’ 1996, ‘Infošum’ 2000 i ‘Fugu’ u Galeriji ULUS 2006. Bavila se i videom, komjuterskom animacijom i performansom. Redovan je predavač je na brojnim vodećim međunarodnim interdisciplinarnim konferencijama kao što su International Symposium of Electronic Arts (ISEA), Toward a Science of Consciousness, Consciousness Reframed, Electronic Visualisation in Arts (EVA London),  Digital Reserach in the Humanities and Art (DRHA).

U periodu od 2004. do danas je gostujući umetnik na Katedri za kompjuterske nauke na University College London (UCL) gde je osnovala istraživački forum za umetnost i nauku Tesla kojim rukovodi do danas. Gordana trenutno radi na svom konceptu neuroplastičnih umetnosti, istražujući mogućnosti novih interaktivnih umetničkih formi baziranih na oblasti neurologije koja se bavi neuroplasticitetom - sposobnoću mozga za brze i radikalne promene izazvane novim čulnim nadražajima. Dobitnica je domaćih, britanskih i međunarodnih istraživačkih nagrada i stipendija. Članica je ULUS-a, ULUPUDS-a i CAS (British Computer Arts Society)

Aleksandar Maćašev (rođen 1971. u Bečeju, Jugoslavija) je umetnik i/ili dizajner, u zavisnosti od potrebe. Diplomirao je na Arhitektonskom fakultetu Univerziteta u Beogradu 1998. Predavao je interaktivni dizajn u Beogradu, a uvod u studije boje u Berlinu i Njujorku. 2010. godine sakuplja svoj dotadašnji rad u knjizi “Aleksandar Maćašev | Book”, a od tada se bavi projektom Chromapost i bojom kao društvenom praksom. Od 2006. živi i radi u SAD.

Tamara Vučenović je urednica i novinarka Radio Beograda od 1995, docentkinja na Fakultetu za menadžment Univerziteta Metropolitan, teoretičarka medija i kulture. Emisiju „Digitalne ikone“, posvećenu primeni novih tehnologija u kulturi, umetnosti, nauci i društvu, uređuje i vodi od 2002. Završila je doktorske studije na Filološkom fakultetu u Beogradu. U 2010. proglašena je za najboljeg IT novinara i dobila priznanje „IT globus“. Dobitnica UNICEF-ove nagrade 2003. za profesionalno i etičko medijsko izveštavanje o prevenciji digitalnog nasilja nad i među decom.

Katarina Živanović / Highly accomplished and culturally diverse Senior Project Manager with 25 years experience and solid history of overseeing an ever-changing environment of Culture and Education serving in non-profit, state funded, and private sectors. Proven success in allocating resources of the projects and organizations in the wide field of culture, education and human rights. Experienced in all levels of goal setting, strategic planning, program development, project management, marketing, PR, operations, evaluation, and reporting of the cultural, educational, and HR projects and organizations. Served as manager, fundraiser, and producer organizing various cultural events in local, regional, and international arenas. Held conferences, meetings, exhibitions, multimedia events, contemporary theatre and dance performances, concerts, festivals (film festival, music festivals, new-media festivals), community art programs; was producing documentary films. Handled finances, including but not limited to fundraising and overseeing the fiscal integrity of the independent organisations and state institutions.

Website References:

·       http://www.altart.cz

·       http://www.tabacka.sk

·       http://www.mij.rs

·       http://www.foto.mij.rs

·       http://www.rex.b92.net

·       http://www.freezonebelgrade.org

//

SNIMAK DISKUSIJE dostupan je na stranici REX FILES a za naš sajt prepričao ga je Vuk Savić:

KAKO NAPISATI ISTORIJU NOVOMEDIJSKIH PRAKSI U REX-U?

Kako bi mogla da se napiše istorija novomedijskih praksi u KC Rex-u? Prof. Milena Dragićević Šešić u knjizi „Umetnost i kultura otpora“ opisuje KC Rex u poglavlju „Uspostavljanje CIVILNOG DRUŠTVA OD AKTIVIZMA DO INOVACIJA“ kao „polivalentnu platformu za stvaralaštvo i debatu“.

„Tako su se vremenom u regionu razvijale polivalentne platforme za stvaralaštvo i debatu, od Rexa, Centra za kulturnu dekontaminaciju do Točke, Multi Medije(?) u Skoplju, Lamparne u Labinu, Mame i Močvare u Zagrebu, Pekarne i Kible u Mariboru, i kasnije CK13 u Novom Sadu i Abrašević u Mostaru.“

Novi mediji su se pojavljivali u bivšoj Jugoslaviji paralelno i na istom nivou kao u ostatku Evrope i sveta, uprkos kriznoj situaciji u kojoj se država nalazila. To je presedan svoje vrste, i kao takav je zanimljiv zato što su mediji determinisani tehnologijom i tehnološkim razvojem, a umetnost takvog tipa se pojavljuje samo kod stabilnih i visoko razvijenih društva.

Gordana Novaković definiše nove medije kao pogled na umetnost koji se suprotstavlja kategorizaciji, određivanju ka već postojećim kategorijama, kao vrlo slobodno otvoreno područje gde su sve mogućnosti moguće i dobrodošle. Međutim, oblast novih medija je sve više postajala instrument za promovisanje novih tehnologija u službi velikih, moćnih tehnoloških kompanija. To se dogodilo i sa oblašću umetnosti koja se sad koristi kao oruđe za promociju naučnih istraživanja, a ne kao prostor za umetničko istraživanje i za kritičko promišljanje sveta i čoveka u njemu.

Gordana je jedna od retkih ljudi u Jugoslaviji koji su početkom 80ih imali lični računar. Njen prvi dodir sa elektronskom umetnošću i korišćenjem računara kao umetničkog alata je bio preko upoznavanja i rada sa beogradskim kompozitorima koji su koristili računare za komponovanje, obradu i izvođenje muzike.

Bila je svedok nestajanja arhiva iz više kulturnih centara tokom 90ih i zbog toga je predlagala projekte koji bi rekonstruisali istorije razvoja te grane umetnosti. Do realizacije nije dolazilo uglavnom zbog nezainteresovanosti od strane domaćih partnera. Osetila je obavezu da kao neko ko je bio učesnik u svemu tome a trenutno izmeštena iz Beograda, rasterećena od nezgodne lokalne politike i sa novom perspektivom, ponovo pokrene tu celu ideju i da je podigne na međunarodni nivo.

To je bila njena motivacija da 1998e organizuje simpozijum „Kratka istorija elektronske umetnosti (u Jugoslaviji)“ jer je bila ubeđena da se ta istorija ne može gledati van jednog objedinjenog kulturnog prostora koji se tokom vremena razlagao. Ideja je bila da se napravi neka rekapitulacija, da akteri pogledaju šta su uradili u međuvremenu i da se pronađe neko rešenje da se sve to arhivira kao umetnička praksa. Uprkos nekim neuspesima uspeli su da podignu svest o tome da je to potrebno i da se na tome radi. Prvi festivali ove vrste umetnosti (Ars Electronica, ISEA) nisu ni pominjali termin „nove medije“, a izložen materijal se nazivao elektronskom umetnošću, te je simpozijum tako dobio svoj naziv.

Aleksandar Maćašev se ne seća kad je prvi put čuo pojam novih medija, ali vezuje pojavu tog termina sa pojavom računara na ovim prostorima. Prvi dodir sa računarom mu je bio tokom časova informatike 1988e, na kojima je učio COBOL i FORTRAN programiranje na pionirskim računarima domaće proizvodnje (ako je godina tačna onda je u pitanju TIM-011, IBM kopija koja je mogla da podrži navedene jezike, svi ostali domaći računari su uglavnom bili za učenje BASIC-a), a tokom studija na Arhitektonskom fakultetu se upoznaje sa CAD („computer-aided design“) alatima za profesionalni dizajn.

Aleksandru je bilo teško da „personalni“ računar smatra kao „lični“ u to vreme. Za njega taj računar je bio institucijin računar, nekog udruženja, ili nekog drugara. Cene kućnih računara u to doba bile astronomske, kako za većinu tadašnjeg stanovništva, pa tako i za Aleksandra, koji je morao da odlazi kod prijatelja da mu ispišu tipografije koje bi odštampao pa potom kasnije sekao i lepio za izradu plakata za njegove tadašnje radove. Krajem 90ih sve alate za računarski dizajn je učio sa prijateljima sa svega jednim računarom i bez ikakve pomoći, časova ili udžbenika, i uprkos tome je bio deo generacije veoma sposobnih i visoko obučenih računarskih dizajnera na ovim prostorima.

Prvi zaista lični računar kupuje tek 2000e, sa 29 godina. Naredne godine dobija prvi posao u marketinškoj industriji.

Tamara Vučenović je više puta diskutovala o terminu „novi mediji“ na svojoj radio emisiji „Digitalne ikone“ na drugom programu Radio Beograda, koja je nedavno napunila 20 godina. Za nju su novi mediji pre svega bili jedno malo čudo, nažalost je tako i ostalo. Usled nedostatka tehničkih emisija koje kritički promišljaju nove tehnologije u društvenom kontekstu na radiju i televiziji, Tamara pokreće svoju radio emisiju iz želje da dalje istraži ovu rastuću oblast. Često poredi „Digitalne ikone“ sa „Digitalnom planetom“, emisijom engleskog BBC-a koja je mlađa od „Ikona“ svega 6 meseci, ali za razliku od „Ikona“ nju je vodila redakcija i čitav produkcijski tim. Na putu do ostvarivanja ovakve emisije nailazila je na razne prepreke, najčešće su to bili nedostaci gostiju, kvalitetnih domaćih ali i stranih veb prezentacija. U početku se odgovor na pitanje „šta su novi mediji?“ nametao kao ključan, pa je skoro svakom sagovorniku na kraju epizode postavljala to pitanje. Odgovor bi zavisio od toga kome bi ga upućivala. Ako bi pitala umetnike, novomedijska produkcija bi se delili na radove koji su kreirani korišćenjem tehnologije i radove koji su mišljeni na samom tehnološkom kontekstu. Ako bi se isto pitanje postavilo novinarima i ostalim medijskim radnicima, oni bi ih tumačili kao novo sredstvo komunikacije koje bi olakšalo i ubrzalo komunikaciju između ljudi. U nekom trenutku „novi mediji“ su prestali da se tako nazivaju, i postali su samo mediji.

Među važnijim elektronskim izložbama nabraja izložbu Dorijana Kolundžije u galeriji „OZON“. Publika nije bila pripremljena za takve izložbe, a bilo je teško takvu izložbu pretočiti u reči zbog nedostatka adekvatne terminologije za tumačenje takvih umetničkih formi.

Pominjani su i KUDA.org, nezavisna kulturna organizacija aktivna još od 2001. godine, Hans Bernhard, osnivač umetničke grupe „UBERMORGEN“, domaći umetnici raznih generacija, (od Gordane Novaković do Dragana Živančevića, kolektiva Corrosion, Aleksandra Maćaševa, Andreja Dolinke, mnogih studenata FLU i Akademije umetnosti u Novom Sadu gde je sada profesor i Dragan Živančević, jedan od autora koji su dobijali prve nagrade na KEF), kao i druge institucije, organizacije i pojedinci koji su ostavili ili ostavili tragove ili stvarali REX-ovu istoriju. Gostovanja, saradnje i dugogodišnja intenzivna komunikacija sa akterima razvoja novomedijske umetničke scene iz regiona i inostranstva kao što su Andreas Brokman, Darko Fric, Marsel Mars i drugi, a posebno generička veza sa Radijom B92 i Opennetom davali su Rex-u dodatnu dimenziju ‘umbrella’ institucije za nove kulturno-umetničke i komunikacijske prakse. CyberRex platforma i cela tako nazvana faza delovanja centra zalužuje ceo jedan novi razgovor, kao i mnogi individualni projekti nastali zbog specifične otorenosti i kapaciteta za inovacije kao i na radionicama za umetnike koji su se upoznavali sa novomedijskim alatima; prvi striming iz Srbije (rad Z. Naskovskog), najraznovrsniji on-line radovi umetnika (npr. u okviru projekta Mladi jugoslovenski vizuelni umetnici, Sajam kratke elektronske forme koji je okupljao i do sto profesionalaca i amatera u novomedijskim reagovanjima na aktuelne društvene teme itd) i više verzija Rexovog sajta i mejling liste kao sredstava informisanja brojne publike i promocije produkcije stotina autora i autorki iz zemlje i inostranstva.  

Po rečima Tamare Vučenović, kada se priča o REX-u, teško da ne mogu da se ne spomenu termini kao što su „novo“, „progresivno“, „subverzivno“, „radikalno“. Sve što bi se radilo tamo bi delovalo kao novost, od kvalitetnih intervjua, vesti o intenzivnoj produkciji, do inovativnih umetničkih izložbi. REX-ov opus je bio dobro osmišljen i gledao je daleko u budućnost, uprkos čitavoj političkoj situaciji u kojoj se država tad nalazila. REX je bio mesto gde su mogle da se razviju saradnje, ideje i teorije koji su dan danas ostali vrlo referentni u oblasti novih medija.

//

Ovaj projekat je sufinansiran iz Budžeta Republike Srbije - Ministarstva kulture i informisanja. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva