Studijska poseta: Kladovski transport u Šapcu 1941. godine

Projekat STARO SAJMIŠTE - RUTE, studijska poseta
Kladovski transport u Šapcu 1941. godine
(Šabac, Klenak, Jarak, Zasavica)

Kulturni centar Rex u okviru projekta STARO SAJMIŠTE - RUTE, organizuje studijsku posetu Šapcu, gde su svoje neizvesne i poslednje dane provodili Jevreji iz Kladovskog transporta, koji je bio jedan od brojnih očajničkih pokušaja spasavanja jevrejske populacije Evrope od nadirućeg nacističkog terora.

Nakon skoro dvogodišnje izloženosti nemilosti međudržavnih sporazuma i nesporazuma tog pretećeg vremena, samovolji i improvizacijama državnih i lokalnih službi u okruženju približavanja rata a zatim nacističke okupacije i terora, najveći deo Jevreja muškaraca iz Kladovskog transporta streljan je oktobra 1941. godine u Zasavici kod Šapca a žene i deca su krajem januara 1942. godine premešteni u Jevrejski logor Zemun na Sajmištu, odakle su ubrzo odvedeni u smrt gasnim kamionom. Njihovo mučno i prekidano putovanje, režimi boravka u Kladovu i Šapcu i tragičan kraj kao da su duže vreme bili tek u maglovitom sećanju zvanične istorije kao i politika i praksi memorijalizacije. Poslednjih godina ovaj odnos se promenio i stradanje Jevreja iz Kladovskog transporta postepeno postaje tema intenzivnijih istorijskih razmatranja i javnog sećanja. Poseta će biti prilika da se obiđu brojna mesta važna za istoriju boravka i stradanja Jevreja iz Kladovskog transporta u Šapcu, koji su podelili svoju tragičnu sudbinu sa hiljadama civilnih žrtava šabačkog i mačvanskog kraja 1941. godine

Prijave za posetu (broj mesta je ograničen kapacitetom autobusa): kultcentarrex@gmail.com 

Iz uvodnog teksta Sanje Petrović Todosijević:

U istoriografiji se pod imenom Kladovo transport misli na grupu od 800 austrijskih, 200 berlinskih i danciških, kao i 100 čehoslovačkih Jevreja koji su novembra meseca 1939. godine napustili Beč, pošto su se kao pripadnici jevrejske populacije našli na udaru antisemitskog zakonodavstva iz oktobra 1935. godine (Nirnberški zakoni) i Centralnog biroa Rajha za jevrejsku emigraciju, kojim je u cilju sprovođenja nemačke zvanične politike rešavanja „jevrejskog pitanja" rukovodio Adolf Ajhman, da bi lađama niz Dunav i preko Crnog mora ilegalno, tj. bez sertifikata britanske mandatske vlade stigli u Palestinu... 

... Put je nastavljen ali ne za dugo. Brod se ovoga puta zaustavio u pristaništu Prahovo tj. na tromeđi Jugoslavije, Rumunije i Bugarske jer su rumunske vlasti zabranile prolazak brodova preko svoje teritorije. 29. decembra 1939. godine pod izgovorom da se ne može dalje zbog vrlo loših vremenskih uslova, reke koja je počela da se ledi, brod se vratio do Kladova. Izbeglice su trebale da ostanu u Kladovu sve dok se led ne otopi...

... Prve vesti da će biti prebačeni u Šabac došle su do izbeglica početkom septembra 1940. godine. Tada se govorilo da će polovina ljudi iz grupe na osnovu naređenja jugoslovenskog Ministarstva unutrašnjih poslova biti prebačena u Šabac pod izgovorom da je veoma teško zbrinuti veliki broj ljudi u malom mestu kao što je Kladovo...

... 19. septembra 1940. godine Kladovski transport napustio je Kladovo. Krećući se uzvodno Dunavom i Savom, preko Beograda, oko 1200 jevrejskih izbeglica pristiglo je 22. septembra 1940. godine u Šabac, grad na desnoj obali Save koji je u tom trenutku imao oko 16000 stanovnika... 

... Samo nekoliko nedelja pre nemačkog napada na Jugoslaviju manja grupa iz Kladovskog transporta uspela je da dobije sertifikate odnosno ulazne vize za Palestinu. Tačan broj pripadnika ove grupe koju su činili pre svega mlađi ljudi nije moguće utvrditi i on se kreće od 200 do 280. Za izbeglice koje su ostale u Šapcu, nemački napad na Jugoslaviju značio je, sem malobrojnih izuzetaka, i njihov kraj...

/////////

Uvod i sadržaj stručnog vođenja: Sanja Petrović Todosijević, istoričarka
Pomoć u vođenju na lokacijama: Stevan Marinković, vaspitač
Podrška: Biblioteka šabačka
Organizacija i produkcija: Kulturni centar Rex / Fond b92

Projekat STARO SAJMIŠTE - RUTE je podržalo Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije.

/////////

PLAN POSETE

Nedelja 30. novembar
9:30, polazak iz Beograda

11:00-16:00 
- Obilazak dela zgrada u kojima se nalazi prostor ustupljen od strane grada Jevrejima iz Kladovskog transporta u jesen 1940. godine za potrebe privremenog smeštaja tj. boravka u Šapcu.
- Obilazak Partizanskog groblja koje se nalazi u sklopu gradskog, Donjošorskog groblja na kome je sahranjeno oko 3 000 partizana i žrtava fašističkog terora u Drugom svetskom ratu.
- Obilazak Šabačkog naselja Benska bara. Danas, moderno gradsko naselje nalazi se na mestu gde su Nemci tokom 29. i 30. septembra 1941. godine streljali preko 1100 mačvanskih seljaka koji su „pokupljeni" u sklopu kaznene ekspedicije koja je ušla u grad već 24. septembra 1941. pošto je u noći između 22. i 23. septembra izvršen neuspešan partizansko-četnički napad na Šabac.
- Obilazak Šabačke tvrđave na Savi u okviru koje se nalazio Šabački logor (1941-1944), posle Banjičkog, Logora na Sajmištu i Logora na Crvenom krstu u Nišu po broju logoraša koji su prošli kroz njega kao i po broju stradalih jedan od najvećih i najznačajnijih koncentracionih logora u okviru nemačke okupacione zone u Srbiji. Preteča Šabačkog logora, koji je bio „u funkciji" sve do oslobođenja Šapca u oktobru 1944, bio je već pomenuti Jevrejski logor koji se takođe nalazio na Savi u barakama koje više ne postoje.

PAUZA

- Poseta Klenku (Srem) i šumi Šicara u kojoj su Nemci streljali oko 1200 ljudi među kojima su mnogi bili zatočenici Logora na Savi. Među mnogobrojnim žrtvama na ovom mestu streljana je i Narodni heroj Vera Blagojević.
- Poseta Jarku (Srem). Selo Jarak ostalo je zapamćeno u istoriografiji i kolektivnom sećanju kao krajnje ishodište tzv. Krvavog marša u kome je krajem septembra meseca (24-30. septembar 1941) učestvovalo više hiljada Šapčana starosti od 16. do 70. godina starosti
- Poseta Zasavici (Mačva). 12 i 13. oktobra 1941. godine u mačvanskom selu Zasavica streljano je 805 Jevreja i Roma (muškaraca) koji su prethodno izvedeni iz Logora na Savi u Šapcu.

16:00
Poseta Biblioteci šabačkoj koja kao naslednik nekadašnje Šabačke narodne knjižnice i čitaonice predstavlja jedno od najznačajnijih mesta u gradu na kom su se sve do aprila meseca 1941. godine i okupacije Jugoslavije sakupljali brojni Jevreji iz Kladovskog transporta tokom svog višemesečnog boravka u Šapcu. Poseta Biblioteci šabačkoj biće prilika da se sa učesnicima studijskog putovanja ali i sa svim zainteresovanim učesnicima obilaska razmene utisci i mišljenja.

Oko 19:00, dolazak u Beograd

///////